Układ nerwowy, w tym wyodrębniony autonomiczny układ nerwowy, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Szybki postęp cywilizacyjny, nieustanny pośpiech, stres i utrzymujący się długotrwale stan napięcia, prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu AUN. Jeśli odruchów pobudzających jest więcej niż hamujących, równowaga zostaje zachwiana, co uzewnętrznia się objawami chorobowymi Pacjenta. Tylko właściwa diagnostyka, pozwalająca dotrzeć do źródła choroby czy powodów jej nasilenia, da fizjoterapeucie pełen obraz i umożliwi efektywne i skuteczne leczenie.
Czym jest autonomiczny układ nerwowy?
Autonomiczny układ nerwowy, nazywany inaczej układem wegetatywnym, jest częścią układu nerwowego, która kieruje procesami fizjologicznymi w organizmie. Wypustki komórek nerwowych przewodzą impulsy nerwowe do narządów wewnętrznych. AUN powoduje reakcje niezależne od woli, takie jak bicie serca, wydzielanie żółci i śliny. Jest zbudowany z zespołu ośrodków nerwowych, oraz dróg nerwowych odśrodkowych i dośrodkowych. Jego części zlokalizowane są w rdzeniu kręgowym, zwojach nerwowych, zwojach nerwów czaszki i w pniu mózgu.
Zadania autonomicznego układu nerwowego
Wszystkie narządy wewnętrzne człowieka są unerwione przez autonomiczny układ nerwowy. AUN spełnia więc wiele funkcji, a do najważniejszych należy zaliczyć kierowanie krążeniem krwi, oddychaniem, metabolizmem, trawieniem, rozmnażaniem czy wydzielaniem gruczołowym. Reguluje również czynności serca, ciśnienie krwi, funkcje układu moczowego, zapotrzebowanie energetyczne, ciepłotę ciała i poziom płynów w organizmie. Układ nerwowy stymuluje więc mięśnie gładkie narządów krwionośnych i wewnętrznych, gruczoły wydzielania wewnętrznego i zewnętrznego oraz mięsień sercowy.
Silny i zrównoważony układ nerwowy odpowiada za zachowania obronne organizmu i wspomaga układ odpornościowy, co pozwala na większą aktywność fizyczną człowieka. Z kolei w czasie spoczynku zapewnia pełną regenerację ciała. Jeśli natomiast układ nerwowy zostanie osłabiony, pojawiają się zaburzenia czynnościowe i choroby. Dlatego tak ważna jest diagnostyka i utrzymanie równowagi autonomicznego układu nerwowego.
Budowa autonomicznego układu nerwowego
Budowa AUN charakteryzuje się nierównomiernym rozmieszczeniem ośrodków w ośrodkowym układzie nerwowym, występowaniem włókien nerwowych przed i zazwojowych oraz stosunkowo wolnym przewodzeniem impulsów nerwowych.
Biorąc pod uwagę względy anatomiczne i czynnościowe, układ nerwowy dzieli się na dwie zasadnicze części: współczulną-pobudzającą i przywspółczulną-hamującą. Z kolei elementy współczulne i przywspółczulne tworzą zespół ośrodków nerwowych, drogi nerwowe odśrodkowe i drogi nerwowe dośrodkowe. Obydwa układy działają na siebie wzajemnie i regulują swoją pracę, a także współistnieją w połączeniu z korowymi, podwzgórzeniowymi i rdzeniowymi ośrodkami autonomicznymi oraz splotami autonomicznymi narządowymi.
W zwojach nerwowych lub zwojach nerwów czaszkowych znajdują się drogi aferentne, a więc doprowadzające impuls nerwowy od receptora bodźca, poprzez nerw czuciowy, kojarzeniowy oraz ruchowy do efektora. Ośrodki autonomiczne zaś, zlokalizowane w rdzeniu kręgowym oraz w pniu mózgu, odpowiadają za przewodzenie impulsów z narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych, poprzez drogi eferentne, czyli wyprowadzające.
Elementem AUN jest również część trzewno-czuciowa, która przenosi do ośrodka układu nerwowego informacje na temat stanu narządów wewnętrznych oraz część jelitowa, koordynująca ruchy jelit i wydzielanie jelitowe.
Pobudzająca część współczulna AUN
Część współczulna autonomicznego układu nerwowego zlokalizowana jest w ośrodkach autonomicznych części piersiowo-lędźwiowej, obejmuje więc nerwy: sercowe, krzyżowe, lęźwiowe i piersiowe oraz sploty nerwowe: płucny, sercowy, trzewny, podbrzuszny, przełykowy i tętniczo-szyjny. Pobudzany przez noradrenalinę, mobilizuje organizm do działania. Układ współczulny, nazywany sympatycznym, jest uruchamiany w sytuacjach stresowych i odpowiada za aktywność organizmu. Neurony odbierają bodźce z otoczenia, przetwarzają je w impulsy, które płyną do mózgu, wywołując konkretne odczucia i pobudzając do działania.
Hamująca część przywspółczulna AUN
Ośrodki układu przywspółczulnego znajdujące się w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym, a także sploty śródpiersiowy, miedniczny i trzewny, hamują aktywność układu współczulnego i pomagają w odpoczynku, regeneracji organizmu oraz w procesie trawienia. Układ przywspółczulny zlokalizowany głównie w nerwie błędnym, reguluje każdy narząd osobno, działając miejscowo i bardzo precyzyjnie. Nazywany jest parasympatycznym, ponieważ jego działanie przejawia się w sytuacjach relaksu i spokoju, gdy organizm nie jest zmuszany do aktywności.
Diagnostyka autonomicznego układu nerwowego
Niezwykle ciężko jest zdiagnozować autonomiczny układ nerwowy, ponieważ jego zaburzenie daje objawy charakterystyczne również dla innych schorzeń, np. układu mięśniowo-szkieletowego lub czaszkowo-krzyżowego. Właściwe rozpoznanie zaburzeń psychosomatycznych oraz wykrycie traumy w ciele człowieka, niezbędne jest do zastosowania właściwego leczenia zaburzeń pierwszo, drugo i trzeciorzędnych AUN. W celu zgłębienia tematu AUN, zapraszamy na szkolenie dr Jarosława Ciechomskiego z zakresu zdefiniowania źródła zaburzeń, rozpoznawania objawów i doboru technik leczenia Pacjenta z dysfunkcjami autonomicznego układu nerwowego.
Choroby układu autonomicznego
Zaburzona równowaga i brak harmonii w działaniu autonomicznego układu nerwowego, uwydatniają się w objawach towarzyszących chorobom::
- neurologicznym – zaburzenie czucia, ból
- neurozwyrodnieniowym – zaparcia, łojotok, ślinotok
- układu sercowo-naczyniowego – arytmia serca
- nadciśnienia tętniczego
- dermatologicznym – potliwość, problemy z trofiką skóry
- miażdżycy
- cukrzycy
Dysfunkcja AUN prowadzi również do chorób układu autonomicznego, czyli dysautonomii, dla której charakterystyczne są:
- zaburzenia snu i zaburzenia oddechowe (chrapanie, świst krtaniowy i bezdech senny)
- problemy z oddawaniem moczu
- dolegliwości naczynioruchowe – łamliwe paznokcie, nieprawidłowe zabarwienie skóry
- zakłócenia wydzielnicze – potu, łez, śliny
- problemy z prawidłowa ciepłotą ciała
- zaburzenia reakcji źrenic na światło
- dolegliwości układu pokarmowego – trudności z połykaniem, biegunki, zaparcia.
Zobacz także:
- Czym jest rozluźnianie mięśniowo-powięziowe?
Pośród metod terapeutycznych, stosowanych w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych, przywrócenia prawidłowej funkcji powięzi i wsparcia obszarów osłabionych przez jej uszkodzenie, najbardziej skutecznym okazuje się rozluźnianie mięśniowo-powięziowe. Mobilizacja powięzi, zwiększenie jej elastyczności oraz rozluźnienie i rozciągnięcie powięzi w celu złagodzenia napięcia, likwiduje wiele schorzeń i dolegliwości oddalonych od miejsca bólu zarówno czasowo, jak i przestrzennie. - Czym jest powięź? Rola i funkcje powięzi w ciele człowieka
Powięź to tkanka, która tworząc sieć otulającą i napinającą poszczególne elementy ludzkiego ciała, scala je w jedną spójną konstrukcję. Włókna kolagenowe tkanki łącznej tworzą zewnętrzną osłonę poszczególnych mięśni, grup mięśniowych i całej warstwy, utrzymują strukturalną jedność ciała oraz pełnią funkcję ochronną. Powięź odgrywa również niezwykle ważną rolę w procesach biochemicznych, hemodynamiki, komunikacji międzykomórkowej oraz funkcję immunologiczną. - Fizjoterapia w leczeniu urazów sportowych
Nie tylko osoby amatorsko uprawiające sport, ale również zawodowi sportowcy są narażeni na urazy i przeciążenia. W przypadku urazów sportowych zwykle nie ma potrzeby leczenia farmakologicznego, a operacje chirurgiczne dotyczą jedynie bardzo poważnych kontuzji. Urazy sportowe i przeciążenia wymagają fizjoterapii lub rehabilitacji, a im wcześniej, tym lepiej. Całkowite zaniechanie terapii może doprowadzić do negatywnych i nieodwracalnych skutków.