Układ nerwowy, w tym wyodrębniony autonomiczny układ nerwowy, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Szybki postęp cywilizacyjny, nieustanny pośpiech, stres i utrzymujący się długotrwale stan napięcia, prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu AUN. Jeśli odruchów pobudzających jest więcej niż hamujących, równowaga zostaje zachwiana, co uzewnętrznia się objawami chorobowymi Pacjenta. Tylko właściwa diagnostyka, pozwalająca dotrzeć do źródła choroby czy powodów jej nasilenia, da fizjoterapeucie pełen obraz i umożliwi efektywne i skuteczne leczenie.
Czym jest autonomiczny układ nerwowy?
Autonomiczny układ nerwowy, nazywany inaczej układem wegetatywnym, jest częścią układu nerwowego, która kieruje procesami fizjologicznymi w organizmie. Wypustki komórek nerwowych przewodzą impulsy nerwowe do narządów wewnętrznych. AUN powoduje reakcje niezależne od woli, takie jak bicie serca, wydzielanie żółci i śliny. Jest zbudowany z zespołu ośrodków nerwowych, oraz dróg nerwowych odśrodkowych i dośrodkowych. Jego części zlokalizowane są w rdzeniu kręgowym, zwojach nerwowych, zwojach nerwów czaszki i w pniu mózgu.
Zadania autonomicznego układu nerwowego
Wszystkie narządy wewnętrzne człowieka są unerwione przez autonomiczny układ nerwowy. AUN spełnia więc wiele funkcji, a do najważniejszych należy zaliczyć kierowanie krążeniem krwi, oddychaniem, metabolizmem, trawieniem, rozmnażaniem czy wydzielaniem gruczołowym. Reguluje również czynności serca, ciśnienie krwi, funkcje układu moczowego, zapotrzebowanie energetyczne, ciepłotę ciała i poziom płynów w organizmie. Układ nerwowy stymuluje więc mięśnie gładkie narządów krwionośnych i wewnętrznych, gruczoły wydzielania wewnętrznego i zewnętrznego oraz mięsień sercowy.
Silny i zrównoważony układ nerwowy odpowiada za zachowania obronne organizmu i wspomaga układ odpornościowy, co pozwala na większą aktywność fizyczną człowieka. Z kolei w czasie spoczynku zapewnia pełną regenerację ciała. Jeśli natomiast układ nerwowy zostanie osłabiony, pojawiają się zaburzenia czynnościowe i choroby. Dlatego tak ważna jest diagnostyka i utrzymanie równowagi autonomicznego układu nerwowego.
Budowa autonomicznego układu nerwowego
Budowa AUN charakteryzuje się nierównomiernym rozmieszczeniem ośrodków w ośrodkowym układzie nerwowym, występowaniem włókien nerwowych przed i zazwojowych oraz stosunkowo wolnym przewodzeniem impulsów nerwowych.
Biorąc pod uwagę względy anatomiczne i czynnościowe, układ nerwowy dzieli się na dwie zasadnicze części: współczulną-pobudzającą i przywspółczulną-hamującą. Z kolei elementy współczulne i przywspółczulne tworzą zespół ośrodków nerwowych, drogi nerwowe odśrodkowe i drogi nerwowe dośrodkowe. Obydwa układy działają na siebie wzajemnie i regulują swoją pracę, a także współistnieją w połączeniu z korowymi, podwzgórzeniowymi i rdzeniowymi ośrodkami autonomicznymi oraz splotami autonomicznymi narządowymi.
W zwojach nerwowych lub zwojach nerwów czaszkowych znajdują się drogi aferentne, a więc doprowadzające impuls nerwowy od receptora bodźca, poprzez nerw czuciowy, kojarzeniowy oraz ruchowy do efektora. Ośrodki autonomiczne zaś, zlokalizowane w rdzeniu kręgowym oraz w pniu mózgu, odpowiadają za przewodzenie impulsów z narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych, poprzez drogi eferentne, czyli wyprowadzające.
Elementem AUN jest również część trzewno-czuciowa, która przenosi do ośrodka układu nerwowego informacje na temat stanu narządów wewnętrznych oraz część jelitowa, koordynująca ruchy jelit i wydzielanie jelitowe.
Pobudzająca część współczulna AUN
Część współczulna autonomicznego układu nerwowego zlokalizowana jest w ośrodkach autonomicznych części piersiowo-lędźwiowej, obejmuje więc nerwy: sercowe, krzyżowe, lęźwiowe i piersiowe oraz sploty nerwowe: płucny, sercowy, trzewny, podbrzuszny, przełykowy i tętniczo-szyjny. Pobudzany przez noradrenalinę, mobilizuje organizm do działania. Układ współczulny, nazywany sympatycznym, jest uruchamiany w sytuacjach stresowych i odpowiada za aktywność organizmu. Neurony odbierają bodźce z otoczenia, przetwarzają je w impulsy, które płyną do mózgu, wywołując konkretne odczucia i pobudzając do działania.
Hamująca część przywspółczulna AUN
Ośrodki układu przywspółczulnego znajdujące się w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym, a także sploty śródpiersiowy, miedniczny i trzewny, hamują aktywność układu współczulnego i pomagają w odpoczynku, regeneracji organizmu oraz w procesie trawienia. Układ przywspółczulny zlokalizowany głównie w nerwie błędnym, reguluje każdy narząd osobno, działając miejscowo i bardzo precyzyjnie. Nazywany jest parasympatycznym, ponieważ jego działanie przejawia się w sytuacjach relaksu i spokoju, gdy organizm nie jest zmuszany do aktywności.
Diagnostyka autonomicznego układu nerwowego
Niezwykle ciężko jest zdiagnozować autonomiczny układ nerwowy, ponieważ jego zaburzenie daje objawy charakterystyczne również dla innych schorzeń, np. układu mięśniowo-szkieletowego lub czaszkowo-krzyżowego. Właściwe rozpoznanie zaburzeń psychosomatycznych oraz wykrycie traumy w ciele człowieka, niezbędne jest do zastosowania właściwego leczenia zaburzeń pierwszo, drugo i trzeciorzędnych AUN. W celu zgłębienia tematu AUN, zapraszamy na szkolenie dr Jarosława Ciechomskiego z zakresu zdefiniowania źródła zaburzeń, rozpoznawania objawów i doboru technik leczenia Pacjenta z dysfunkcjami autonomicznego układu nerwowego.
Choroby układu autonomicznego
Zaburzona równowaga i brak harmonii w działaniu autonomicznego układu nerwowego, uwydatniają się w objawach towarzyszących chorobom::
- neurologicznym – zaburzenie czucia, ból
- neurozwyrodnieniowym – zaparcia, łojotok, ślinotok
- układu sercowo-naczyniowego – arytmia serca
- nadciśnienia tętniczego
- dermatologicznym – potliwość, problemy z trofiką skóry
- miażdżycy
- cukrzycy
Dysfunkcja AUN prowadzi również do chorób układu autonomicznego, czyli dysautonomii, dla której charakterystyczne są:
- zaburzenia snu i zaburzenia oddechowe (chrapanie, świst krtaniowy i bezdech senny)
- problemy z oddawaniem moczu
- dolegliwości naczynioruchowe – łamliwe paznokcie, nieprawidłowe zabarwienie skóry
- zakłócenia wydzielnicze – potu, łez, śliny
- problemy z prawidłowa ciepłotą ciała
- zaburzenia reakcji źrenic na światło
- dolegliwości układu pokarmowego – trudności z połykaniem, biegunki, zaparcia.
Zobacz także:
- Rola powięzi w prewencji urazów sportowych
Urazy sportowe stanowią istotny problem w środowisku osób aktywnych fizycznie, prowadząc nie tylko do bólu i ograniczeń ruchowych, ale również do długotrwałych przerw w treningach, a w skrajnych przypadkach – do zakończenia kariery sportowej. Kontuzje mogą powodować zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu, wpływać na kondycję psychiczną oraz generować koszty związane z leczeniem i rehabilitacją. W kontekście prewencji urazów kluczową rolę odgrywa powięź – tkanka łączna otaczająca mięśnie, stawy i narządy wewnętrzne. Jej zdrowie i elastyczność są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu oraz minimalizacji ryzyka kontuzji. - Adaptacje postawy a układ powięziowy
Postawa ciała odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia i sprawności fizycznej człowieka. Jest wynikiem współdziałania układu mięśniowego, kostnego oraz powięziowego, które razem tworzą złożony system zapewniający stabilność i mobilność. Powięź, będąca trójwymiarową siecią tkanki łącznej, otacza i przenika wszystkie struktury ciała, wpływając na ich funkcjonowanie oraz adaptację do obciążeń. Zrozumienie mechanizmów adaptacji postawy w kontekście układu powięziowego jest kluczowe dla profilaktyki i terapii zaburzeń posturalnych. - Znaczenie hipotezy terapeutycznej w Manipulacji Powięzi
Współczesna praktyka fizjoterapeutyczna, osteopatyczna oraz rehabilitacyjna coraz częściej stawia na interdyscyplinarne podejście, w którym kluczową rolę odgrywa właściwe formułowanie hipotez terapeutycznych. Szczególnie w kontekście manipulacji powięzi – techniki, która wymaga głębokiej znajomości anatomii, biomechaniki oraz neurofizjologii – prawidłowo postawiona hipoteza terapeutyczna stanowi fundament skutecznej interwencji. Precyzyjna diagnoza wstępna, oparta na szczegółowym wywiadzie oraz obserwacji klinicznej, umożliwia wypracowanie optymalnego planu terapii, zwiększając tym samym szansę na trwałą poprawę funkcji pacjenta.