Obwodowy układ nerwowy jest niezbędny dla zapewnienia łączności między środowiskiem wewnętrznym i zewnętrznym organizmu a ośrodkowym układem nerwowym. Jego sprawność decyduje o tym, jak skutecznie reagujemy na zmieniające się warunki otoczenia. Dlatego tak ważne jest utrzymanie lub przywrócenie funkcji nerwów obwodowych.
Budowa obwodowego układu nerwowego
Obwodowy układ nerwowy (OUN) to część układu nerwowego znajdująca się poza ośrodkowym układem nerwowym (mózgiem i rdzeniem kręgowym). Jego główną funkcją jest pośredniczenie między ośrodkowym układem nerwowym a resztą ciała, umożliwiające odbiór bodźców zewnętrznych i wewnętrznych oraz reakcję na nie.
Obwodowy układu nerwowego zbudowany jest z nerwów obwodowych, które dzielą się na: czuciowe (aferentne) – przewodzą impulsy z receptorów do ośrodkowego układu nerwowego i ruchowe (eferentne) – przewodzą impulsy z ośrodkowego układu nerwowego do efektorów (mięśni lub gruczołów). OUN wyposażony jest w receptory, a więc struktury odbierające bodźce, zarówno zewnętrzne (np. dotyk, światło), jak i wewnętrzne (np. zmiany w organizmie, jak ból czy rozciąganie) oraz zwoje nerwowe – skupiska ciał komórek nerwowych poza ośrodkowym układem nerwowym, np. zwoje czuciowe korzeni grzbietowych.
Zaburzenia funkcji nerwów obwodowych
Zaburzenia funkcji nerwów obwodowych, znane również jako neuropatie obwodowe, to schorzenia wynikające z uszkodzenia lub dysfunkcji nerwów obwodowych, które łączą mózg i rdzeń kręgowy z resztą ciała. Mogą one dotyczyć jednego nerwu (neuropatia pojedyncza), kilku nerwów (mononeuropatia wieloogniskowa), lub być uogólnione (polineuropatia).
Istnieje wiele różnorodnych przyczyn, prowadzących do zaburzeń w obrębie obwodowego układu nerwowego. Najczęstsze z nich to:
- urazy mechaniczne – złamania, zwichnięcia, lub ucisk nerwów przez tkanki (np. zespół cieśni nadgarstka)
- przeciążenia i powtarzalne ruchy, które mogą prowadzić do mikrourazów nerwów
- choroby metaboliczne i endokrynologiczne – cukrzyca (najczęstsza przyczyna polineuropatii), choroby tarczycy (niedoczynność tarczycy), niedobory witamin, szczególnie witaminy B1, B6 i B12.
- czynniki toksyczne – alkohol, metale ciężkie, pestycydy, leki, np. niektóre antybiotyki czy chemioterapeutyki
- infekcje i choroby zapalne – wirusy (np. wirus HIV, wirus półpaśca), borelioza, trąd, choroby autoimmunologiczne, takie jak zespół Guillaina-Barrégo
- choroby genetyczne – neuropatie wrodzone, choroba Charcot-Marie-Tooth
- nowotwory i ich leczenie – neuropatie paraneoplastyczne, uszkodzenia nerwów po radioterapii.
Uwięźnięcie nerwów
Uwięźnięcie nerwu, znane również jako neuropatia uciskowa, to stan, w którym nerw jest kompresowany przez otaczające struktury anatomiczne, takie jak mięśnie, ścięgna czy kości. Taki ucisk prowadzi do zaburzeń funkcji nerwu, objawiających się bólem, drętwieniem, mrowieniem, osłabieniem mięśni w obszarze unerwienia czy nawet utratą czucia – zmniejszoną zdolność odczuwania bodźców dotykowych, bólowych czy temperaturowych.
Do najczęściej spotykanych neuropatii uciskowych można sklasyfikować:
- zespół cieśni nadgarstka – ucisk nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka, prowadzący do bólu, drętwienia i osłabienia dłoni
- zespół rowka nerwu łokciowego – kompresja nerwu łokciowego w okolicy łokcia, powodująca objawy w obrębie przedramienia i dłoni
- neuropatia nerwu strzałkowego – ucisk nerwu strzałkowego w okolicy kolana, prowadzący do osłabienia mięśni stopy i podudzia.
Mechanizmy zaburzeń funkcji nerwów
Biorąc pod uwagę różnorodność przyczyn powstawania zespołów uciskowych nerwów obwodowych, dysfunkcje nerwów obwodowych mogą następować wskutek:
- uszkodzenia osłonki mielinowej nerwu, które prowadzi do spowolnienia przewodnictwa impulsów nerwowych (demielinizacja)
- zniszczenie aksonów, czyli włókien nerwowych, powodujace poważniejsze i trudniejsze do odwrócenia objawy
- procesy zapalne, które mogą prowadzić do obrzęku i uszkodzeń strukturalnych nerwów.
Rozpoznanie zespołów uciskowych nerwów obwodowych podstawą skutecznej terapii
Zaburzenia funkcji nerwów obwodowych mogą znacząco wpływać na jakość życia Pacjentów. Dlatego wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie są kluczowe dla pełnego powrotu do zdrowia i zapobiegania trwałym uszkodzeniom nerwów. Jak więc rozpoznać zespoły uciskowe nerwów obwodowych?
Wywiad medyczny
Pierwszym, najważniejszym krokiem jest ukierunkowany wywiad medyczny – pozwalający na zidentyfikowanie objawów sugerujących uwięźnięcie nerwów. Wywiad umożliwia ocenę charakteru objawów: ból, drętwienie, osłabienie mięśni, mrowienie oraz ustalenie potencjalnych czynników ryzyka: czy są to powtarzalne ruchy, urazy, choroby przewlekłe, stany zapalne tkanek otaczających nerw czy też wrodzone lub nabyte zmiany w budowie ciała.
Diagnostyka różnicowa
Nie mniej ważna od wywiadu jest diagnostyka różnicowa, w tym różnicowanie zespołów uciskowych od innych przyczyn bólu, takich jak bóle trzewne czy złożony zespół bólu regionalnego (CRPS).
Badania
Kolejnym etapem będzie badanie fizykalne, przeprowadzane w celu precyzyjnego zidentyfikowania rodzaju i lokalizacji ucisku. Obok palpacyjnych technik wykrycia punktów ucisku i wrażliwości nerwów, w razie potrzeby przeprowadzane są inne techniki badania nerwów obwodowych: badanie neurologiczne, testy napięciowe i różnicowe, w tym testy kliniczne, np. test Tinela (opukiwanie nerwu) lub test Phalena (dla zespołu cieśni nadgarstka), badania obrazowe (USG, MRI), badania elektrofizjologiczne czy prowadzące do wykrycie chorób podstawowych badania laboratoryjne.
Szczegółowa znajomość anatomii, fizjologii i patofizjologii nerwów pozwala fizjoterapeutom szybko i precyzyjnie rozpoznawać i diagnozować zespoły uciskowe nerwów obwodowych oraz trafnie stosować skuteczne techniki powięziowe i techniki pracy z gałązkami skórnymi. Jeśli są Państwo zainteresowani pogłębieniem lub zaktualizowaniem swojej wiedzy w tym obszarze już dziś zapraszamy na styczniową edycję szkolenia: https://versusmedicus.pl/zespoly-uciskowe-nerwow-obwodowych-galazki-skorne/.