Zaburzenia motoryczne u niemowląt zwykle widoczne są od razu po urodzeniu i odnotowywane w punktacji Apgar. Chociaż brzmi to niepokojąco, to nie wszystkie zaburzenia napięcia mięśniowego wynikają z uszkodzenia układu nerwowego. Większość z nich to zaburzenia neurorozwojowe, które przy odpowiedniej pielęgnacji zostają skutecznie i szybko wyleczone.
Napięcie mięśniowe
Pracę mięśni człowieka reguluje układ nerwowy, który przekazuje bodźce na linii mięsień-rdzeń-mózg. Naturalnie występujące napięcie mięśniowe to zdolność mięśni do przeciwdziałania skurczom biernym na rozciąganie. Określa się, że napięcie mięśniowe jest prawidłowe wtedy, gdy badane w stanie spoczynku mieści się w określonej normie. Właściwy tonus mięśniowy, posturalny i spoczynkowy, zapewnia prawidłową postawę, charakteryzującą się symetrią i wyrównaniem posturalnym we wszystkich płaszczyznach. Wszelkie zaburzenia neurologiczne, uszkodzenia mięśni, lub problemy metaboliczne mogą prowadzić do nieprawidłowego napięcia w mięśniach i wtedy mamy do czynienia z hipotonią, czyli obniżonym napięciem mięśniowym lub z hipertonią, występującą gdy napięcie mięśniowe jest wzmożone.
Neurorozwojowe zaburzenia napięcia mięśniowego u niemowląt, które najczęściej pojawiają się w okresie okołoporodowym, dzięki podjętej odpowiednio wcześnie rehabilitacji można szybko i trwale wyleczyć. Inaczej wygląda sytuacja, kiedy nieprawidłowe napięcie mięśniowe u niemowlęcia jest skutkiem znacznego uszkodzenia układu nerwowego.
Hipotonia
Hipotonia mięśniowa charakteryzuje się obniżonym napięciem mięśniowym, które oznacza zmniejszony opór na biernie wykonywany ruch w stawach. Powoduje zaburzenia zdolności do utrzymania kontroli postawy oraz ruchu przeciwko sile grawitacji. Hipotonia u dzieci może być następstwem uszkodzenia centralnego lub obwodowego układu nerwowego, chorób mięśni czy zaburzeń metabolicznych lub uwarunkowana genetycznie, poprzez niewłaściwe proporcje typów kolagenu względem siebie.
Hipotonia globalna występująca u niemowląt obejmuje kończyny, tułów oraz szyję. W zależności od schorzenia może objawiać się na wiele sposobów:
- dziecko ma problemy ze ssaniem piersi
- może mieć problemy z połykaniem – krztusi się i dławi
- nie chwyta zabawek, nie bawi się rączkami i nie unosi stóp
- nie unosi głowy kiedy leży na brzuchu
- nie unosi głowy przy pociąganiu za ręce, żeby usiadło z pozycji leżenia na plecach
- dziecko jest wiotkie, “przelewające się przez ręce”
- nie obraca się, nie potrafi utrzymać siadu
Wiotkość mięśni występująca przy hipotonii prowadzi do nieprawidłowych wzorców postawy, obniżonego napięcia mięśni twarzy oraz wnętrza jamy ustnej, atypowej mechaniki ruchu i mniejszej kontroli nad własnym ciałem. Powoduje opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym dziecka, spowalnia rozwój emocjonalny oraz jest przyczyną problemów z mową.
Należy pamiętać, że hipotonia nie jest schorzeniem, ale objawem wielu chorób wrodzonych lub nabytych, między innymi zespołu Downa, zespołu Guillaina-Barrego, zespołu Pradera-Williego, zespołu Patau, choroby Heinego-Medina, SMA – rdzeniowego zaniku mięśni, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy chorób niedotleniowo-niedokrwiennych.
Hipertonia
Hipertonia oznacza wzmożone napięcie mięśniowe, które występuje pod postacią spastyczności lub sztywności. U niemowląt objawia się w szczególności:
- dużym napięciem całego ciała dziecka, gdy mięśnie pozostają w stanie spoczynku
- asymetrią ułożeniową
- sztywnością powodująca trudności z przewijaniem i przebieraniem dziecka
- problemem z chwytaniem piersi lub butelki podczas karmienia
- nienaturalnym wyginaniem główki przy leżeniu na brzuszku
- układanie się dziecka w nienaturalnej pozycji
- stale zaciśniętymi piąstkami
Hipertonia może rozwinąć się w każdym wieku. U jej źródła leżą nieprawidłowości genetyczne, przyjmowanie leków, stres lub urazy w czasie ciąży, nieprawidłowości okołoporodowe (metaboliczne lub urazowe). Do czynników, które mogą wzmocnić lub uwidocznić hipertonię, można zaliczyć alergie pokarmowe i skórne, nieprawidłową pielęgnację rodzicielską, zaburzenia integracji sensorycznej u dziecka czy nawet zaburzenia pracy narządów wewnętrznych (refluks, kolki, wzdęcia, zaparcia).
Hipertonia towarzyszy chorobom nowotworowym w obrębie układu nerwowego, powikłaniom po wypadku z urazem rdzenia kręgowego lub głowy, przy porażeniu mózgowym lub udarze mózgu, a w dorosłym życiu chorobie Parkinsona oraz SM – stwardnieniu rozsianym.
Hipertonia często wymaga wykonania szczegółowych badań neurologicznych. Postawienie właściwej diagnozy oraz wczesne podjęcie leczenia i rehabilitacji może zapobiec utrwalaniu negatywnych zmian w organiźmie. Nieleczone, wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt powoduje wolniejsze osiąganie przez dziecko kolejnych etapów rozwojowych, a w przyszłości może prowadzić do przykurczy mięśni, problemów ze zwinnością i koordynacją ruchową, problemów z koncentracją oraz wady postawy np. skolioza.
Sprawdź także: Techniki powięziowe a rozwój motoryczny u dzieci – jak wspomagać zdrowy rozwój dziecka?